ZX Spectrum +3
Komputer 11/87 - ZX Spectrum +3
ZX Spectrum + 3 jest najnowszym produktem przejętej rok temu przez Alana Shugara wytwórni komputerów Sir Clive Sinclaira. Zastosowano w nim wszystkie doświadczenia zdobyte przy produkcji komputerów Amstrad serii CPC, zachowując jednocześnie podobieństwo do wciąż jeszcze bardzo popularnego (także i u nas) ZX Spectrum +. Redakcja nasza otrzymała do testowania komputer ZX Spectrum + 3 od pana Andrzeja Łukomskiego - właściciela wysyłkowej firmy Polanglia Ltd. 171-175 Uxbridge Road, London W13 9AA. tel 840-1715, telex 946581, będącej jedynym oficjalnym przedstawicielem firmy Amstrad na rynku polskim.
Opisując komputer ZX Spectrum + 3 mam trochę ułatwioną pracę. W numerze 4/87 "Komputera" przedstawiłem jego poprzednią wersję - ZX Spectrum + 2. Proponuję sięgnąć do tamtego opisu.
ZX Spectrum + 3 różni się od swego poprzednika zastosowaniem (zamiast magnetofonu kasetowego) napędu dyskowego dla dyskietek 3-calowych jako nośnika pamięci zewnętrznej. Zastosowano napęd jednostronny wykorzystywanym komputerach Amstrad CPC 8128. Na tylnej ściance obudowy wyprowadzono listwę z sygnałami umożliwiającą podłączenie drugiego napędu dyskowego. Można stosować napędy od komputerów Amstrad CPC (np. FD-1 lub inny). Na listwie znajdują się wszystkie (oprócz zasilania) sygnały sterujące napędem dyskowym.
Następną zmianą jest wbudowanie interfejsu równoległego typu Centronics dla sterowania drukarką. Interfejs ten nie jest obarczony "chorobą" Amstrada, jest 8-bitowy. Złącze interfejsu jest typu krawędziowego - tak jak w komputerach Amstrad CPC 6128. Wprowadzono także wejście/wyjście dla magnetofonu kasetowego. Pozostałe interfejsy są takie same, jak w wersji ZX Spectrum +2.
Koncepcja budowy komputera jest identyczna jak w ZX Spectrum + 2 - dwa komputery w jednej obudowie. Pierwszy to ZX Spectrum + 3 z rozbudowaną pamięcią RAM, bogatym interpreterem +3 Basic i dyskowym systemem operacyjnym, drugi to dobrze znany ZX Spectrum +. Komputer zawsze uruchamia się w wersji + 3 Basic. Wersję 48 Basic (ZX Spectrum +) wybiera się programowo po inicjacji komputera z menu otwarcia.
Budowa mechaniczna komputera jest identyczna jak jego poprzednika. Taka sama klawiatura - jednakowo opisana i wykonująca te same funkcje. W dalszym ciągu zasilacz komputera jest dodatkowym elementem zewnętrznym. Tym razem jest to już spory i ciężki obiekt. Dostarcza on wszystkich napięć dla komputera i napędu dyskowego. Włączenie i wyłączenie komputera odbywa się tak, jak we wszystkich ZX Spectrum - przez wyjęcie wtyczki z gniazda w komputerze. Nie zastosowano żadnego wyłącznika sieciowego. Cóż, Anglicy lubią tradycje.
Układ elektroniczny komputera zbudowany jest na jednej dwustronnej płycie drukowanej. Zawiera ona procesor (Z80A), pamięć RAM (4 układy 41464), ROM (2 układy 27256), układ sterowania portami i grafiką (ULA), kontroler dyskowy (odpowiednik układu µPD 765), modulator telewizyjny, a także układ AY-3-8912 pozwalający na programowanie wielu efektów dźwiękowych. Komputer nie posiada głośnika. Dźwięk może być odtwarzany przez odbiornik telewizyjny z sygnału z modulatora lub przez wzmacniacz zewnętrzny z gniazda TAPE/ SOUND. Gniazdo to stanowi wyjście sygnału dźwiękowego, gdy używane są komendy BEEP lub PLAY. Przy współpracy z magnetofonem jest ono gniazdem wejścia/wyjścia sygnału dla magnetofonu kasetowego.
ZX Spectrum + 3 posiada rozbudowaną pamięć RAM i ROM. Łącznie zainstalowano 128 KB RAM i 64 KB ROM. Komputer zawsze „widzi” 16 KB ROM i 48 KB RAM. Przy pracy w wersji +3 Basic dodatkowy obszar RAM traktowany jest jako RAM-dysk. Układy pamięci RAM i ROM podzielone są na banki po 16 KB. W wersji 48 Basic (zwykłe Spectrum) dołączony jest jeden bank ROM i trzy banki RAM. W wersji +3 Basic komputer korzysta z przełączanych trzech banków ROM i siedmiu banków RAM. Ósmy bank RAM wykorzystywany jest przez edytor interpretera + 3 Basic do zapisu programu. Układy zarządzania pamięcią pozwalają wyłączyć pamięć ROM z pola adresowego procesora. Możliwe jest to tylko z poziomu języka wewnętrznego. W takim przypadku procesor obsługuje pełne 64 KB pamięci RAM.
W czasie pisania programów w wersji + 3 Basic przełączanie banków pamięci jest widoczne i odczuwalne. Szybkie wpisywanie komend, na co pozwala dobra klawiatura, może sprawiać kłopoty, jeśli użytkownik nie będzie pilnie śledził ekranu komputera. Czasy przełączania pola RAM są na tyle długie, że można czasem „zgubić” niektóre znaki wprowadzane z klawiatury bezpośrednio po zaakceptowaniu poprzednio wpisanej linii klawiszem Enter.
W ZX Spectrum + 3 zastosowano układ AY-3-8912 jako syntetyzator dźwięku. Interpreter +3 Basic umożliwia pełne wykorzystanie jego możliwości. Zapis programu dźwiękowego polega na wykorzystaniu instrukcji BEEP dotworzenia pojedynczych dźwięków lub instrukcji PLAY do tworzenia dźwięków złożonych. W instrukcji PLAY poszczególne dźwięki i ich brzmienie opisane są symbolami literowo-cyfrowymi, Odpowiedni układ tych symboli jest zapisem programu dźwiękowego. Instrukcja obsługi komputera podaje wszystkie niezbędne do tego informacje. Układ dźwiękowy pozwała tworzyć dźwięk o rozpiętości 8 oktaw w trzech niezależnych kanałach. Każdy kanał może być modulowany (narastanie, opadanie, podtrzymanie i wybrzmienie (ADSR)), a także może być generatorem szumu. Możliwe jest mieszanie różnych funkcji w dowolnym kanale. Układ AY-3-8912 wykorzystywany jest jako interfejs MIDI dla zewnętrznych elektronicznych instrumentów muzycznych.
Poprzednik ZX Spectrum + 3 wyposażony był w interfejs RS 232 C służący do obsługi drukarek. Obecnie komputer posiada interfejs szeregowy RS 232 C działający w obie strony. Można ten interfejs wykorzystać do przesyłania danych z pamięci lub klawiatury do innego komputera, można przyjmować dane i wypisywać je na ekranie lub zapisywać w pamięci operacyjnej. Interpreter + 3 Basic posiada tylko procedury ustalania parametrów pracy interfejsu i obsługi drukarki. Programy do obsługi przesyłania danych należy pisać samodzielnie.
ZX Spectrum +3 ma wbudowany interfejs równoległy dla obsługi drukarek. Umożliwia on współpracę ze wszystkimi ploterami i drukarkami wyposażonymi w wejście równoległe typu Centronics. Możliwe jest drukowanie tekstów instrukcją LPRINT, listingów programów instrukcją LLIST oraz kopii graficznej ekranu instrukcją COPY. Instrukcja COPY zasługuje na szersze omówienie. Stosowane w poprzednich wersjach komputera ZX Spectrum interfejsy do drukarek umożliwiały odwzorowywanie grafiki w postaci układu punktów przeniesionych z ekranu na papier. Każdy punkt rysunku był ciemnym punktem na papierze. Obecnie zastosowany interfejs umożliwia wydruk kopii ekranu w trzech wersjach. Instrukcja COPY działa tak, jak w poprzednich modelach. Instrukcja COPY EXP drukuje kopię ekranu zmieniając gęstość druku zależnie od koloru użytego na ekranie. Kolory z ekranu zamieniane są na skalę szarości na papierze, Instrukcja COPY EXP INVERSE drukuje kopię ekranu w wersji negatywowej. Punkty, które na ekranie są czarne, na wydruku będą białe itd. Możliwa jest także zmiana wielkości drukowanej kopii ekranu. Komenda COPY pozwała również wyświetlić zawartość zbioru na ekranie monitora. Kody od 32 do 126 interpretowane są jako znaki ASCII, pozostałe wyświetlane jako spacje. Opcja ta pozwała "podglądać" zbiory tekstowe przy przeglądaniu zawartości dyskietki.
Interpreter + 3 Basic umożliwia współpracę z dwoma rodzajami pamięci zewnętrznej. Użytkownik może wybrać zapis na taśmie lub dyskietce. Standardowo komputer obsługuje napęd dyskowy. System obsługi pamięci zewnętrznej pozwala na przenoszenie programów z taśmy na dyskietkę. Interpreter posiada ciekawe rozszerzenie komendy CAT (czytania katalogu dyskietki). Komenda ta była stosowana w wersji +2 do czytania zawartości RAM-dysku. + 3 Basic czyta i wypisuje na ekranie lub drukarce (wybór zależy od użytkownika) katalog czytanej przez magnetofon taśmy. Oprócz nazwy zbioru wypisywany jest jego typ (basic, data, code), adres początku zajmowanej pamięci i długość (zbiory typu code), linia startu (zbiory typu basic), nazwa tablicy (zbiory typu data). Pełny odczyt katalogu taśmy ułatwia przenoszenie zbiorów zapisanych przez poprzednie modele ZX Spectrum.
W pamięci ROM komputera ZX Spectrum +3 znajduje się dyskowy system operacyjny +3 DOS. Jest on wzorowany na AMSDOS komputerów Amstrad CPC. System umożliwia obsługę dwóch napędów dyskowych (standardowo jest jeden) oraz RAM-dysku, pozwala otworzyć do 16 zbiorów jednocześnie, umożliwia zapis i odczyt zbiorów z dyskietki i pamięci operacyjnej. Dostępne są funkcje zmiany nazwy zbioru, kopiowania zbiorów, kasowania zbiorów, zmiany atrybutów zbiorów (określenie czy zbiór ma być tylko do czytania, systemowy lub archiwalny). Funkcją zapożyczoną z systemu CP/M 3+ jest odpowiednik mechanizmu podziału dyskietki na obszary dostępne dla poszczególnych użytkowników. Opcja ta umożliwia podzielenie dyskietki lub RAM-dysku na 15 obszarów. Każdy obszar posiada swój numer. Zbiory można zapisywać w katalogu głównym dyskietki lub w obszarach określonych numerami. Można to potraktować jako rodzaj podkatalogu. Katalog główny nie zawiera informacji o wykorzystywaniu obszarów numerowanych. W czasie pracy z pojedynczymi dyskietkami taki system pracy może być trochę kłopotliwy. Opcja ta umieszczona jest w systemie + 3 DOS chyba trochę na wyrost. System dyskowy czyta dyskietki zapisane w formacie wszystkich komputerów Amstrad serii CPC i PCW. Możliwe jest przenoszenie zbiorów między tymi komputerami a ZX Spectrum +3. Dyskietki zapisywane są jednostronnie i posiadają pojemność 173 KB na każdej stronie.
Ze względu na poważne zmiany interpretera języka Basic i dołączony system dyskowy programy pisane dla poprzednich wersji komputera ZX Spectrum mogą w wersji + 3 nie pracować prawidłowo. Dotyczy to programów głęboko wykorzystujących procedury lub ich fragmenty zawarte w pamięci ROM lub zmieniające zawartość pola zmiennych systemowych. Programy napisane w języku Basic lub zawierające procedury w języku wewnętrznym, które nie odwołują się do pamięci ROM, będą pracować poprawnie i dadzą się łatwo adaptować do zapisu dyskowego. Programy napisane dla komputera ZX Spectrum 48 lub Plus (szczególnie gry) należy bezwzględnie uruchamiać po wywołaniu z głównego menu interpretera wersji 48 Basic. Takie postępowanie zapobiegnie zawieszaniu się programu lub niepotrzebnym kłopotom przy pracy z programem. Podobna uwaga dotyczy różnego rodzaju interfejsów i przystawek dołączanych do listwy systemowej dostępnej na tylnej ścianie komputera. Pod tym względem +3 odziedziczył wszelkie wady swego poprzednika. Tak jak w wersji +2, wersja +3 nie pozwala wykorzystać wbudowanych interfejsów przy pracy z interpreterem 48 Basic. Nadal +3 dysponuje tą samą paletą barw, taką samą organizacją ekranu i rozdzielczością, co jego poprzednicy.
Podsumowując uważam, że ZX Spectrum +3 jest najdojrzalszą wersją komputera ZX Spectrum. Posiada dobrą klawiaturę, wszelkie niezbędne interfejsy. Rozbudowany interpreter +3 Basic oferuje wiele ciekawych opcji, rozszerza znane komendy, jest narzędziem zadowalającym wymagających użytkowników. Zastosowanie napędu dyskowego (mimo iż dyskietki 3-calowe nie są najpopularniejsze i tanie) zmieniło jakość pracy komputera, tym bardziej że system operacyjny posiada mechanizmy przenoszenia oprogramowania z taśm na dyskietki. Bardzo atrakcyjne są możliwości dźwiękowe komputera. Działający w obie strony interfejs szeregowy i dostęp do nośnika dyskowego pozwala podejmować próby wykorzystania ZX Spectrum +3 do pracy w amatorskiej sieci łączności modemowej. Wymaga to pisania własnych programów obsługi łącza, ale daje za to więcej satysfakcji i zadowolenia.
ZX Spectrum +3 jest obecnie zupełnie nową, stojącą o klasę wyżej od swych "rodzinnych" poprzedników maszyną. Dodatkową zaletą jest możliwość korzystania z bardzo bogatej biblioteki oprogramowania komputerów ZX Spectrum. Niestety w dalszym ciągu powtórzono błędy. Wersja 48 Basic nie ma dostępu do wbudowanych interfejsów (Centronics i RS 232 C), można korzystać tylko z joysticków typu SJS1 produkowanych przez firmę Amstrad. Nie poprawiono rozdzielczości graficznej ekranu, która obecnie jest już niewystarczająca, szczególnie przy pracy z tekstem. Mimo to można wersję +3 polecić wszystkim, którzy chcą mieć łatwy w programowaniu i obsłudze, doskonale oprogramowany, tani komputer domowy.
Zalety komputera ZX Spectrum +3:
- wbudowany napęd dyskowy,
- wbudowane interfejsy (równoległy, szeregowy, dla joysticków, monitora RGB, MIDI),
- dobra klawiatura,
- trzykanałowy generator dźwięku,
- atrakcyjne możliwości dźwiękowe,
- bogaty system współpracy ze zbiorami dyskowymi.
Wady komputera ZX Spectrum +3:
- zewnętrzny zasilacz sieciowy,
- mała rozdzielczość ekranu,
- nietypowe na naszym rynku złącza interfejsów,
- długi czas przełączania banków pmięci RAM.
Dane techniczne komputem ZX Spectrum + 3
Procesor: Z80A taktowany zegarem 3,54 MHz.
Pamięć ROM: 54 KB.
Pamięć RAM: 128 KB.
Rozdzielczość ekranu:
tekst: 24 linie po 32 znaki.
grafika: 255 na 192 punkty.
Kolor: 8 kolorów z możliwością rozjaśnienia.
Dźwięk: 3 kanały o zakresie 8 oktaw, modulacja ADSR, generator szumu.
Interfejsy:
równoległy typu Centronics,
szeregowy typu RS 232 C,
MIDI,
dla monitora RGB,
modulator TV pasmo IV 36 kanał,
wyjście dla wzmacniacza akustycznego,
dwa porty dla joysticków (Sinclair II),
wyjście dla drugiego napędu dyskowego,
listwa sygnałów systemu.
Napęd dyskowy:
jednostronny dla dyskietek 3-calowych;
format Amstrad CPC i PCW;
pojemność dyskietki sformatowanej po dwóch stronach - 346 KB.
Zasilanie:
przez zasilacz zewnętrzny z sieci 220-240 V 50-60 Hz.
Cena:
w firmie Polanglii Ltd. 190 funtów angielskich.
ZENON RUDAK
|
|
|
